Wyniki raportu Kultura w pandemii. Doświadczenie polskich instytucji kultury

Raport „Kultura w pandemii. Doświadczenie polskich instytucji kultury" jest częścią projektu Transformator. Jak przenieść kulturę do sieci?, prowadzonego przez fundację Centrum Cyfrowe dzięki wsparciu Narodowego Centrum Kultury. Badanie ilościowe polegające na przeprowadzeniu 197 ankiet wśród przedstawicieli sektora kultury zrealizowano jesienią 2020. Następnie, na początku 2021 r., odbyły się badania foku­sowe z udziałem 13 przedstawicieli reprezentatywnych instytucji kultury (m. in. muzea, biblioteki, NGO, domy kultury). Autorzy podkreślają eksploracyjny charakter badania dający możliwość zidentyfikowania podstawowych wątków problemowych wskazanych przez instytucje kultury w sytuacji spowodowanej pandemią. Pogłębiona analiza opisanych problemów mogłaby pomóc w opracowaniu strategicznych działań pomocowych dla instytucji kultury.

Pierwszym obszarem, który szczegółowo opisuje raport, jest praca zdalna w instytucji. Zdaniem wielu badanych funkcjonowanie online może być pierwszym krokiem do transformacji kultury pracy w instytucjach, jakkolwiek bywa trud­ne emocjonalnie i wymaga wysiłku organizacyjnego, kreatywności i inicjatywy.

Najlepiej do pracy zdalnej przystosowali się pracownicy działów programowych i projek­towych (w tym przede wszystkim edukacyjnych) oraz promocyjnych, którzy mogli kulturę swojej pracy stacjonarnej przenieść do sieci, wykorzystując w tym celu przede wszystkim narzę­dzia do telekonferencji. Długofalowa zmiana kultury pracy pozwalająca na przejście w model hybrydowy możliwa jest jedynie przy odpowiedniej strategii i systemowej zmianie, która objęłaby instytucje całościowo.

Raport wskazuje, że 59 % respondentów wyraziło opinię o potrzebie inwestycji w płatne narzędzia pracy zdalnej, a 62% potwierdziło, że w ich instytucjach nie zainwestowano w sprzęt i narzędzia pracy zdalnej. Jedynie 13 % pracowników sektora deklaruje, że chciałoby utrzymać pracę zdalną w pełnym wymiarze. Największe problemy w pracy zdalnej widzą pracownicy magazynów muzealnych, konserwatorzy, pracownicy księ­gowości i kadr - działów operujących dokumentami.

W podsumowaniu części dotyczącej pracy zdalnej podkreślono prawdopodobieństwo przedłużania się sytuacji, w której znaleźliśmy się w związku z pandemią, a w konsekwencji wskazano na konieczność systemowego, „odgórnego” zmierzenia się z tym problemem. Podobne głosy pojawiły się w dyskusji, która odbyła się podczas premiery raportu w Centrum Cyfrowym (spotkanie odbyło się online 12 marca 2021 r.). Uczestniczące w spotkaniu przedstawicielki kierownictwa dużych instytucji kultury sugerowały konieczność zaplanowania wyższych kwot w budżetach instytucji kultury z przeznaczeniem na wdrażanie nowych technologii, zakupy sprzętu czy szkolenia pracowników. 

Drugim zasadniczym obszarem problemowym, który wyłonił się z badania była oferta online oraz jej publiczność. Próbowano opisać działania, jakie podjęły instytucje po zamknięciu i zdiagnozować kim jest odbiorca w sieci. Goście i słuchacze obecni podczas spotkania prezentującego raport wyrazili przekonanie o konieczności podjęcia poważnych badań publiczności online w Polsce. Instytucje przyznały, że odbiorca w sieci nie jest im znany i nie wiedzą, do kogo kierują swoje działania online, co z kolei pociąga problem z przygotowaniem odpowiedniej oferty. Przedstawiciele instytucji zauważyli brak refleksji w tej sprawie ze strony zarządzających instytucjami.

Ponad 50% badanych instytucji zaczęło organizować wydarzenia online dopiero po zamknięciu w związku z pandemią. Najczęściej organizowano konferencje, warsztaty i spotkania edukacyjne oraz oprowadzania kuratorskie online. Instytucje szczególnie skupiły się na ofercie dla nauczycieli. Działy edukacji wykonały ogromną pracę w przygotowaniu edukacyjnych materiałów online, gotowych do pobrania i wykorzystania w pracy w szkole.

Zwrócono uwagę, że gorącym problemem w nowej rzeczywistości są działy IT instytucji. Respondenci widzą potrzebę zasilenia ich dodat­kowymi środkami lub osobami, odpowiedzialnymi za szkolenie pracowników w wykorzystaniu nowych narzędzi. Widziano również konieczność uzupełnienia sprzętu i technologii.

Ciekawym zjawiskiem, które pojawiło się w związku z działalnością instytucji online, było obserwowanie innych instytucji i siebie nawzajem – wcześniej instytucje nie poszukiwały pomysłów na zewnątrz w takiej skali, w jakiej zaczęły po ich zamknięciu (obserwowano działania wielu ważnych muzeów za granicą). Warte podkreślenia jest, że to inicjatywa i zaangażowanie pracowników działów edukacji oraz bibliotek zasadniczo wpłynęły na przygotowanie nowej oferty online: 76 % instytucji podjęto w okresie pandemii nowe formy działań.

Z problemem nieznajomości nowej, nierozpoznanej jeszcze publiczności, wiąże się zjawisko nieograniczonej otwartości sieci: zarówno w wymiarze geograficznym, jak i w odniesieniu do osób niepełnosprawnych, dla których korzystanie z instytucji kultury łączyło się z barierami fizycznymi. Z kolei podkreślono, że jest bardzo trudno utrzymać zainteresowanie ofertą instytucji, jeśli jest ona tylko w sieci, w przypadku grupy wiekowej 0-3 oraz seniorów, a także osób, które nie mają dostępu do technologii (brak komputera, Internetu, niższe kompetencje cyfrowe).

Raport podkreślił również problem konkurencyjności, który dotyczy nie tylko rywalizacji między ofertami instytucji, ale także z innymi produktami sieci i z platformami komercyjnymi. Zauważono przy okazji, że potencjalni odbiorcy również pracują online i dalsze pogłębianie życia w sieci niekoniecznie może okazać się atrakcyjną propozycją dla wszystkich.

Niezależnie od związanych z działalnością w Internecie wyzwań, instytucje odnotowały wzrost statystyk odwiedzin swoich profili, często o 100 % i więcej. W tej sytuacji respondenci skłonni byli uznać, że ta działalność będzie zjawiskiem rozwojowym i instytucje wymagają przeformatowania swoich strategii oraz sposobów komunikacji. Należy równolegle mieć na uwadze szkolenia, poza technologicznymi,  dla zespołów instytucji z wiedzy o prawach autorskich, własności intelektualnej i ograniczeniach prawnych w udostępnianiu materiałów audio i video.

Zapraszamy do zapoznania się z pełnym tekstem raportu.