Muzea i COVID-19 – trzeci raport ICOM

International Council Of Museums (ICOM) podzieliło się analizą wyników badania przeprowadzonego między 15 kwietnia a 29 maja 2021 r. Raport stanowi dopełnienie dwóch wcześniej opracowanych przez ICOM: bazuje na podobnym formularzu i ukazuje zmiany, które zaszły w muzeach na całym świecie przez ostatnie półtora roku.

Pierwszy raport ICOM, opublikowany w maju 2020 r., wskazywał na trudną sytuację muzeów, kiedy to blisko 95% badanych instytucji pozostawało w zamknięciu ze względu na światową pandemię COVID-19, a 84% ich pracowników zmuszone było pracować zdalnie.

Drugie badanie, przeprowadzone wczesną jesienią 2020 r., po częściowym otwarciu muzeów w reżimie sanitarnym, ukazało zwiększoną koncentrację muzeów na działaniach wirtualnych.

Trzecie badanie pokazuje, jak muzea przystosowały się do obecnej sytuacji, jaki wpływ na ich działania miało ostatnie półtora roku pracy w nowych warunkach oraz jakie czynniki mogłyby pomóc w opanowaniu powstałego kryzysu.

W badaniu wzięło udział około 840 muzeów oraz muzealników. W przeważającej części były to muzea ulokowane w Europie (51%), następnie w krajach Ameryki Łacińskiej (13,9%), Azji (11,6%), Stanach Zjednoczonych (8,3%), Afryce (8,3%), regionie Pacyfiku (4,3%) oraz Bliskiego Wschodu (2,6%). Próba badanych muzeów była zróżnicowana pod względem liczby zatrudnionych pracowników – od instytucji bardzo małych, zatrudniających do 5 osób (blisko 20% badanych), aż do muzeów zatrudniających ponad 100 pracowników (blisko 25%).

W raporcie przedstawiono zagadnienia z następujących obszarów:

1. Sytuacja pracowników muzeów

W następstwie kolejnych fal pandemii koronawirusa, aż w co 10 muzeum zdecydowano o zwolnieniu części pracowników. Zamknięcie gospodarki wymusiło także wprowadzenie pracy zdalnej w muzeach. W związku z ponownym otwarciem instytucji kultury odsetek pracujących zdalnie spadł i klarował się na poziomie 54% (w porównaniu z pierwszym przeprowadzonym badaniem, kiedy taką formę pracy deklarowało 84% badanych muzeów).

2. Pracownicy samozatrudnieni, eksperci oraz konsultacje zewnętrzne

Podobnie jak w poprzednich dwóch badaniach sytuacja pracowników samozatrudnionych oceniona została wśród ankietowanych jako bardzo zła i niestabilna. Ponad 60% takich osób zadeklarowało, że nie otrzymało wsparcia finansowego, a prawie ⅓ rozważa zmianę ścieżki zawodowej. W wyniku kryzysu wiele z nich zdecydowało się rozwijać nowe metody pracy i nowe umiejętności, m.in. poprzez udział w szkoleniach (65%), a prawie 60% postanowiło rozszerzyć zakres działalności. Autorzy badania podkreślają, że bez odpowiedniego wsparcia istnieje realne ryzyko utraty wykwalikowanych pracowników merytorycznych z branży muzealników i niezależnych ekspertów.

3. Wpływ na kondycję ekonomiczną

Z powodu zamknięcia muzeów i ogromnego spadku liczby zwiedzających (potwierdzonego przez blisko 90% ankietowanych) 44% muzeów odnotowało stratę co najmniej połowy rocznych dochodów. Na pytanie o to, czy w związku z tym szukano nowych sposobów generowania dochodów, blisko 60% muzeów odpowiedziało negatywnie. Najczęstszą metodą wśród tych, którzy zdecydowali się na takie działania, okazał się rozwój sprzedaży online (14%), a dalej tworzenie nowych produktów z marką muzeum czy odpłatne programy edukacyjne.

W najtrudniejszej sytuacji znalazły się małe muzea: aż 8% zdecydowało się na trwałe zamknięcie, a ponad 60% z nich zawiesiła lub ograniczyła liczbę wystaw. W blisko ⅓ zdecydowano o redukcji zatrudnienia.

4. Aktywność cyfrowa i komunikacja

Ponad 80% badanych instytucji posiada personel zajmujący się w całości lub części obsługą aktywności online muzeum. Główne obszary tych działań to: aktywność w mediach społecznościowych (potwierdziło ją ponad 95% badanych), prowadzenie i wysyłka newsletterów (ponad 66%), posiadanie kolekcji online (65%), tworzenie wydarzeń online (prawie 64%), a także udostępnianie wystaw wirtualnych (54%). Dodatkowo połowa badanych muzeów realizowała zajęcia edukacyjne online, a ponad ⅓ prowadziła podcasty.

W wyniku wprowadzonych ograniczeń i restrykcji sanitarnych w ponad 80% muzeów opracowano lub planuje się stworzenie nowej strategii działań online, a podobny odsetek placówek przymierza się do zwiększania swojej oferty w internecie.

5. Bezpieczeństwo i konserwacja

Zdecydowana większość respondentów (ponad 80%) deklaruje pełne zapewnienie bezpieczeństwa sal wystawowych oraz magazynów. Wart odnotowania jest fakt, że od ostatniego badania nastąpił wzrost (o około 3 punkty procentowe) liczby muzeów, które nie są w stanie zapewnić bezpieczeństwa w tych obszarach.

Muzea dobrze oceniały funkcjonowanie systemów zapobiegania przestępczości (78% biorących udział w badania zapewniała ochronę w tym zakresie). Na podobnym poziomie utrzymuje się właściwe warunki środowiskowe dla obiektów – 75% muzeów potwierdziło swoje działania w tym zakresie.

6. Ponowne otwarcie muzeów i plany na przyszłość

Do zapewnienia bezpieczeństwa personelu i zwiedzających po ponownym otwarciu muzeów konieczne było wprowadzenie nowych środków ostrożności, często opartych na odgórnie ustalonych regulacjach rządowych danego kraju. W ponad połowie instytucji zdecydowano się wprowadzić pomiary temperatury osób wchodzących do budynków, natomiast w zdecydowanej większości muzea zapewniły: regularne odkażanie pomieszczeń, możliwość odkażania dłoni, regulacje w zakresie liczby i ruchu zwiedzających.

Na pytanie o największe zagrożenia wynikające z pandemii COVID-19, aż 50% ankietowanych wskazało trudności z ponownym zaangażowaniem publiczności. Zdecydowanie zmalała zaś obawa pracowników o utrzymanie muzeum w otwarciu dla zwiedzających – jedynie 20% respondentów postrzega to jako przyszłe ryzyko.

Oprócz dynamicznego rozwoju usług cyfrowych pandemia przekształciła prawie każdy aspekt pracy muzeów. Ponad połowa muzeów wprowadziła nowe lub elastyczne formy pracy. Z powodu ograniczeń w turystyce międzynarodowej wiele muzeów skoncentrowało się na tworzeniu oferty dla społeczności lokalnej oraz badaniach własnej kolekcji.

Porównanie danych z trzech ankiet ukazuje pozytywną tendencję w większości analizowanych kategorii, m.in. spadł odsetek muzeów, którym grozi trwałe zamknięcie. Zdecydowana większość muzeów rozwija działalność w sieci internetowej, szczególnie poprzez media społecznościowe lub transmitowanie wydarzeń na żywo. Z raportu wynika, że muzea przystosowały się do sytuacji kryzysowej, potrzebują jednak wsparcia w zdobywaniu nowych umiejętności.

Zachęcamy do zapoznania się z pełną treścią raportu dostępną na stronie ICOM.